Wypożyczalnia książek Internet Archive - czym jest i czy działa?

Niniejszy wpis powstał pierwotnie z myślą o fanpejdżu, gdzie zamieściłem jego pierwszą wersję. Po krótkim namyśle stwierdziłem jednak, że warto przenieść go na bloga, przy okazji nieco rozszerzając, a to z kilku względów. Przede wszystkim – w wersji blogowej jest on znacznie czytelniejszy niż w postaci wpisu na fanpejdżu. Ponadto na blogu mogłem nie tylko wprowadzić większą liczbę ilustracji (zrzutów ekranu) niż na fanpejdżu, ale i umieścić je bezpośrednio przy wiążących się z nimi partiach tekstu. W końcu zaś  – notkę na blogu o wiele łatwiej odnaleźć (a także udostępnić) niż wpis na Facebooku, a mam nieśmiałą nadzieję, że prezentowane tu treści okażą się dla kogoś przydatne.

Przejdźmy jednak do rzeczy.

Z myślą o tym wpisie nosiłem się od dłuższego czasu. A kiedy piszę „od dłuższego czasu”, nie mam na myśli dwóch tygodni czy dwóch miesięcy, lecz dwa lata. Jakoś się jednak nie złożyło. W końcu – po finalizacji projektu, który spędzał mi sen z powiek przez ostatnie dwa lata  – stwierdziłem, że czas najwyższy wrócić do pomysłu.

Podejrzewam, że spora część Czytelników i Czytelniczek bloga i/lub fanpejdża zna repozytorium cyfrowe Internet Archive, a spora część tej sporej części mniej lub bardziej regularnie z niego korzysta. Bo warto –nie bez powodu redakcja Gizmodo umieściła Internet Archive na piątym miejscu listy stu stron, które ukształtowały współczesny Internet (po Wikipedii, Google, YouTube i The Onion). Internet Archive wykonuje w zakresie digitalizacji i cyfrowej dystrybucji wszelkiej maści publikacji lepszą robotę niż jakakolwiek biblioteka cyfrowa

Strona główna Internet Archive (archive.org).

Dla tych, którzy z Internet Archive nie mieli jeszcze styczności, krótka informacja – Internet Archive to wirtualna biblioteka, w której można znaleźć ogrom książek i czasopism, a także filmów (w tym blisko 7 tys. nagrań z kolekcji Prelinger Archives). Internet Archive udostępnia swoje serwery także innym projektom i instytucjom – to na nich mieszczą się m.in. wszystkie pliki znajdujące się w kolekcji Media History Digital Library, będącej jedną z najpiękniejszych rzeczy, jakie zdarzyły się internetowi od chwili jego powstania.

Co istotne, w przeciwieństwie do części bibliotek cyfrowych Internet Archive nie ma polityki, w myśl której w pierwszej kolejności należy zdigitalizować i udostępnić publikacje uznane – na podstawie tych czy innych kryteriów – za „wartościowe”, a dopiero później można pomyśleć o rzeczach z tzw. niższej półki. Stąd w zasobach repozytorium znajduje się choćby kolekcja The Pulp Magazine Archive, licząca na ten moment ponad 11 tys. pozycji. Jeśli więc chcecie zobaczyć, jak wyglądały periodyki, w których publikowali H. P. Lovecraft, Edgar Rice’a Burroughs czy Robert E. Howard, lub przeczytać ich opowiadania i powieści w oryginalnej postaci bez konieczności poszukiwania i kupowania za tysiące monet oryginalnych wydań papierowych – droga wolna.

Legalistów uspokajam – większość zasobów Internet Archive jest dostępna tam w pełni legalnie, choć zdarzają się od tego wyjątki, wynikające z możliwości wgrywania plików przez użytkowników.

Przykładowe pozycje z kolekcji The Pulp Magazine Archive.

Z zasobów Internet Archive dla mnie – a podejrzewam, że i dla większości z Was – najbardziej interesujące są pełne wersje książek (i innych publikacji). Nie ma ani krzty przesady w stwierdzeniu, że ponad połowę książek, czasopism i raportów sprzed 1920 roku, które przywoływałem i cytowałem w swoich dotychczasowych artykułach, pozyskałem właśnie z Internet Archive.

Książki udostępniane są w Internet Archive na dwóch zasadach. Publikacje znajdujące się w domenie publicznej są udostępniane beż żadnych ograniczeń – można w dowolnej chwili przejrzeć je online, pobrać (zwykle w kilku formatach: PDF, MOBI, EPUB, DJVU) i przechowywać na dysku tak długo, jak tylko mamy na to ochotę.

Na poniższych zrzutach ekranu możecie zobaczyć – na przykładzie książki The Mikado's Empire Williama Elliota Griffisa, którą cytowałem w pierwszej odsłonie serii wpisów poświęconych misemono – jak wyglądają opis katalogowy i opcje pobierania udostępnianych w Internet Archive książek oraz ich lektura za pomocą wbudowanej w stronę przeglądarki.

Opis katalogowy (po lewej) i opcje pobierania (po prawej) książki The Mikado's Empire.

Przeglądanie książki The Mikado's Empire w trybie dwóch stron na ekran.
Rozmiar stron można dowolnie zwiększać i zmniejszać za pomocą przycisków „Zoom in” i „Zoom out”, a widok przełączać w tryb pełnoekranowy za pomocą przycisku „Toogle fullscreen” w prawym dolnym rogu wbudowanej przeglądarki książek.

Przeglądanie książki The Mikado's Empire w trybie kafelkowym.

To jednak nie publikacje znajdujące się w domenie publicznej stanowią clue tego wpisu. Internet Archive umożliwia także – dzięki współpracy z tradycyjnymi bibliotekami – wypożyczanie pozycji, które nie znajdują się jeszcze w domenie publicznej, w ramach projektu Lending Library. A jest tych pozycji sporo, ponieważ na tę chwilę ponad 800 tysięcy. Znajdziemy wśród nich beletrystykę, literaturę naukową i popularnonaukową, a nawet komiksy. Internet Archive uruchomiło możliwość wypożyczania książek w 2010 roku, pierwotnie wyłącznie za pośrednictwem strony Open Library, lecz pod koniec 2016 roku zintegrowało wypożyczalnię ze swoją stroną główną.

Bardziej szczegółowe informacje o sposobie działania Lending Library możecie znaleźć w odnośnej sekcji FAQ Internet Archive, dlatego w tym miejscu ograniczę się do kwestii kluczowych.

Wszystkie książki dostępne do wypożyczenia można znaleźć w kolekcji Books to Borrow.

Główne okno kolekcji Books to Borrow.

Interesujące nas pozycje możemy wyszukiwać na dwa sposoby – przez metadane (metadata) lub przez słowa kluczowe w pełnotekstowym wyszukiwaniu (text contents). Ta druga opcja – jedyna słuszna przy bardziej sprecyzowanych poszukiwaniach, dla których przydatność wyszukiwania przez metadane jest ograniczona – jest możliwa dzięki temu, że wszystkie pozycje w zasobach Internet Archive są bardzo dobrze zOCRowane. Wyniki wyszukiwania możemy zawężać według takich kryteriów, jak tematyka publikacji, jej język czy rok wydania.

Na poniższych zrzutach ekranu możecie zobaczyć pierwsze wyniki dla wyszukiwania przez metadane dla haseł „kabuki” (jeśli szukamy publikacji poświęconych tej formie japońskiego teatru) i „Tanizaki” (jeśli interesują nas powieści i opowiadania Jun'ichirō Tanizakiego) oraz wyszukiwania pełnotekstowego dla hasła „Akira Kurosawa” (jeśli interesuje nas ten reżyser).

Wyniki wyszukiwania przez metadane dla hasła „kabuki”.
Jak widać, jeśli nie liczyć nieprzydatnej dla nas książki Miss Suki is kooky! Dana Gutmana, jest to już materiał,
na którym można pracować

Wyniki wyszukiwania przez metadane dla hasła „Tanizaki”.
Większość pierwszych wyników to prace krytycznoliterackie poświęcone japońskiej literaturze i Tanizakiemu. W dalszych wynikach pojawia się jednak kilka zbiorów opowiadań i powieści Tanizakiego.

Wyniki wyszukiwania przez wyszukiwanie pełnotekstowe dla hasła „Akira Kurosawa”.

By wypożyczyć książkę, wystarczy kliknąć na przycisk „Borrow” lub „Borrow This Book” (w zależności od tego, z jakiego poziomu ją wypożyczamy)  i możemy przez maksymalnie dwa tygodnie korzystać z danej pozycji, bądź to tylko przyglądając ją online, bądź pobierający na dysk.

Okno wypożyczania Childhood Years: A Momoir – wspomnień z dzieciństwa Tanizakiego. Wypożyczenie książki nie wymaga od nas nic ponad kliknięcie na przycisk „Borrow This Book”.

Okno przeglądania Childhood Years: A Momoir. U góry wyświetla się nam informacja, ile czasu z dozwolonych dwóch tygodni jednorazowego użytkowania nam pozostało.

Książkę można zwrócić przed upływem dwóch tygodni, klikając przycisk „Return It”, do czego zachęcam, ponieważ ułatwiamy wtedy dostęp do niej innym osobom. Ułatwiamy, ponieważ wypożyczalnia książek Internet Archive symuluje działanie analogowej biblioteki, toteż liczba kopii każdej pozycji możliwej do wypożyczenia jest ograniczona – kiedy ta się wyczerpie, musimy poczekać, aż inny użytkownik zwróci daną pozycję. System automatycznie poinformuje nas na maila, gdy książka, którą wyrazimy zainteresowanie będzie dostępna. Mamy wówczas dwa dni na kliknięcie na link aktywacyjny – jeśli tego nie zrobimy, po dwóch dniach książka trafi do następnej osoby w kolejce.

Chęć wypożyczenia książki, do której obecnie dostęp ma inny użytkownik, wyrażamy kliknięciem na przycisk „Join Waitlist”. W każdej chwili możemy mieć wypożyczone najwyżej pięć książek. W przypadku książek, które są w danym momencie wypożyczone, nad nimi wyświetla się informacja, ile osób czeka przed nami w kolejce na jej wypożyczenie, co pozwala w przybliżeniu obliczyć maksymalny czas, jaki musimy odczekać, aż dana pozycja będzie dla nas dostępna.

Dostępność części książek Tanizakiego 31 października 2018 roku o godzinie 12:29.
Jak widać, jeden egzemplarz Seven Japanese Tales jest w tym momencie wypożyczony, jednak drugi jest dostępny. W przypadku Naomi dwa egzemplarze są wypożyczone, jeden zaś dostępny. W wyniki wyszukiwania przypadkiem zaplątała się praca "Computational Methods in Statistics and Econometrics" autorstwa Hisashiego Tanizakiego, co wynika z tego, że książki pisarza wyszukiwałem po samym jego nazwisku.

Nad książką The Makioka Sisters widnieje informacja, że pozycja ta jest aktualnie wypożyczona i w kolejne na nią czekają jeszcze dwie osoby. Maksymalny czas oczekiwania  – przy założeniu, że aktualny użytkownik książki wypożyczył ją dzisiaj, a dwaj kolejni będą przetrzymywać ją po 14 dni – wynosi więc 41 dni.

A teraz kwestia najważniejsza – czy to działa?

Gdy przymierzałem się do rozpoczęcia korzystania z wypożyczalni książek Internet Archive, miałem obawy, że projekt ten fajnie wygląda na papierze czy ekranie monitora, ale może być niefunkcjonalny ze względu na to, że przy ograniczonej liczbie kopii poszczególnych pozycji, będę musiał czekać na książkę pół roku.

Hipotetycznie ta sytuacja jest możliwa, zwłaszcza przy popularnych pozycjach, jednak w czasie mojego ponad dwuletniego korzystania z wypożyczalni najdłużej czekałem w kolejce na książkę trzy tygodnie, najkrócej dwa dni, a w wielu przypadkach była ona dostępna od razu.

Sprawne funkcjonowanie wypożyczalni zależy jednak w dużej mierze od samych użytkowników, dlatego też, jeśli przekonałem kogoś z Was do skorzystania z serwisu, ślicznie proszę o zwracanie książek, kiedy tylko przeczytacie je lub spiszecie z nich interesujące Was informacje.

Korzystanie z wypożyczalni wymaga założenia konta, ale – tu uspokajam nieufnych – przy jego zakładaniu nie podajemy żadnych danych wrażliwych, a tym bardziej nikt nie próbuje wyciągnąć od nas numeru karty.

Tyle o funkcjonowaniu Lending Library. Osobną kwestią jest to, czy w jej zasobach znajdziemy coś wartego uwagi.  Cóż, to już zależy od naszych preferencji lekturowych – ja wypatrzyłem tam sporo dobra, w tym rzeczy, które nie są dostępne w mniej legalnych repozytoriach cyfrowych, a w wersji papierowej są trudne do zdobycia i/lub drogie.

Zakładając, że wpis ten przeczytają przede wszystkim osoby, które śledzą bloga i/lub fanpejdż, przygotowałem krótki wykaz kilku przykładowych książek dostępnych w wypożyczalni Internet Archive dotyczących zagadnień, które w mniejszym lub większym natężeniem pojawiają się na blogu lub fanpejdżu.

1. Kino Japonii:
- Reframing Japanese Cinema: Authorship, Genre, History, red. Arthur Nolletti, David Desser,
- Eros Plus Massacre: An Introduction to the Japanese New WaveCinema, David Desser,
- The Emperor and the Wolf: The Lives and Films of Akira Kurosawa and Toshiro Mifune, Stuart Galbright,

- Sanshô Dayû, seria BFI Film Classics, Dudley Andrew, Carole Cavanaugh.

2. Kino gatunków:
- The House of Horror: The Complete Story of Hammer Films, red. Allen Eyles, Robert Adkinson, Nicholas Fry,
- Night of the Living Dead: Behind the Scenes of the Most TerrifyingZombie Movie Ever, Joe Kane,
- An Illustrated History of Horror and Science-Fiction Films, Carlos Clarens,
- The Science Fiction and Fantasy Film Handbook, Alan Frank.

3. Historia kina:
- A History of Film, Jack C. Ellis,
- Film History: Theory and Practice, Robert C. Allen, Douglas Gomery,
- A History of Early Film, Vol. 3, red. Stephen Herbert,
- Silent Film, red. Richard Abel.

4. Historia Japonii:
- The History of Japan, Louis G. Perez,
- A Short Economic History of Modern Japan, G. C. Allen,
- Japan Prepares for Total War: The Search for Economic Security,1919-1941, Michael A. Barnhart,
- Japan at War: An Oral History, Haruko Taya Cook, Theodore F. Cook.

5. Komiks:
- Comic Book Nation: The Transformation of Youth Culture in America, Bradford W. Wright,
- The Supergirls: Fashion, Feminism, Fantasy, and the History of Comic Book Heroines, Mike Madrid,
- This Book Contains Graphic Language: Comics as Literature, Rocco Versaci,
- The Encyclopedia of Comic Book Heroes, Volume 1: Batman, Michael L. Fleisher,
- Comic Book Rebels: Conversations with the Creators of the New Comics, Stan Wiater, Stephen Bissette,
- The Will Eisner Companion: The Pioneering Spirit of the Father of the Graphic Novel, N. C. Christopher Couch, Stephen Weiner,
- Stan Lee: Comic-Book Writer and Publisher, James Robert Parish.

Zachęcam do rzucenia okiem.